ویژگی‌ پارچه‌های دستباف ایرانی از گذشته تاکنون ,

پارچه‌های دستباف و نساجی سنتی کشورمان ایران ، از گذشته‌های دور تا به امروز ویژگی‌های خاصی را داشته این ویژگی‌ها بعضاً در دوران‌های مختلف دچار تحول و دگرگونی شده و طی زمانی - جز دو قرن اخیر - خود را با نیازهای جامعه و مقتضیات آن مطابقت داده است. برخی از این خصوصیات به شرح زیر است:

۱. پارچه‌های دستباف ایرانی همواره از طرح‌ها و نقوش زیبا، استثنایی و اصیل که نشانگر ذوق طراحان و بافندگان پارچه بوده است، برخوردار و خلاقیت در ارایه‌ی طرح‌ها و نقوش جدید و ابتکاری از ممیزه‌های این «هنر - صنعت » بوده است، لذا با بررسی پارچه‌های دستباف ایرانی، در می‌یابیم که در دوره‌ی ساسانی توجه به نقوش حیوانی یا نقوش حیوانی و گیاهی ترکیبی و نیز قرار دادن طرح‌ها و نقوش در داخل ترسیمات دایره شکل و دیگر اشکال هندسی و همچنین ارایه‌ی طرح‌ها و نقوش قرینه در حالی که درخت هوم - که به درخت مقدس یا درخت زندگی مشهور بوده است - محور تقارن بوده است، مورد توجه طراحان بوده و طبعاً با سلیقه‌ی بازار آن روز مطابقت داشته است.

در صدر اسلام طرح‌های نباتی و کمی بعد از آن کاربرد خط کوفی در پارچه‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد. در دوره سسلجوقی بار دیگر طرح‌ها و نقوش حیوانی و گیاهی همراه با خط کوفی و نیز ترسیمات چند ضلعی، دایره و بیضی مدّ نظر بوده و سرانجام در دوره‌ی صفوی، نمایشی از گل و باغ و منظره به همراه جانداران و حتی طرح‌های مینیاتوری مورد عنایت قرار می‌گیرد. در هر حال هیچ گاه عرصه‌ی تولید پارچه‌های دستباف ایرانی از خلاقیت و ابتکار در زمینه‌ی طرح، نقش، رنگ و هماهنگی طرح‌ها با رنگ‌ها خالی نبوده است.

۲. طراحی پارچه جدا از بافت آن مسأله‌ی بسیار مهمی است که از ابتدا در نساجی سنتی ایران مورد توجه قرار گرفته است اگر چه گاه کارِ طراحی و بافندگی توسط فرد یا افراد واحدی انجام می‌شده اما طراحی پارچه و ابتکار در زمینه‌ی ارایه طرح‌های جدید و مناسب برای بافت پارچه امری است که به ویژه در دوره‌های سلجوقی و صفوی کاملاً مدّ نظر بوده و این چنین است که طراحی پارچه در دوره‌ی صفوی حتی به صورت کار تخصصی برخی از هنرمندان محسوب می‌شده است.

۳. تنوع تولید و بافت پارچه‌های گوناگون برای مصارف مختلف از ویژگی‌های نساجی سنتی ایران بوده است. به گونه‌ای که نساجان کشورمان برای پاسخگویی به مصارف گوناگون، پارچه‌ یا پارچه‌های خاصی را ارایه کرده‌اند که این مهم از دوران ایران باستان تا پایان دوره‌ی صفوی و حتی مدتی پس از آن در دستبافی ایران مشهود است.

۴- کیفیت، عامل بسیار مهم، اساسی و تعیین کننده در نساجی سنتی ایران بوده است. کیفیت، موضوعی است که تنها منحصر به بافت نبوده بلکه مواد اولیه‌ی مصرفی، رنگرزی، بافت و حتی تکمیل، نقوش زیبا، اصیل و ابتکاری را نیز شامل می‌شده است.

۵. در «هنر- صنعت» نساجی سنتی ایران، همواره تحولات تکنیکی و بهره‌گیری از تکنیک و تکنولوژی مطرح بوده است به گونه‌ای که دستبافی کشورمان تا پایان دوره‌ی صفویه در زمره‌ی پیشگامان صنعت نساجی در هر زمان و دوره بوده و از جهت بهره‌مندی از تکنیک و ابتکار نیز در این زمینه سرآمد بوده است.

از پایان دوره‌ی صفویه به این سو، شاهد نزول صنعت نساجی ایران در همه‌ی زمینه‌ها از جمله کیفیت، تنوع، میزان تولید و نیز ابتکار در زمینه‌ی طراحی پارچه هستیم و این امر در حالی به تحقق پیوست که «هنر- صنعت» مذکور می‌تواند و خواهد توانست رفع کننده‌ی نیازهای اساسی جامعه در زمینه‌های مصرفی و هنری باشد.

با تشکر از سایت هنر یاب